Belleğimizde: 13 EYLÜL

1521- Aztek başkenti Tenochtitlan, Cortes komutasındaki İspanyollar’ca işgal edildi.
1592 – Fransız yazar ve düşünür Michel de Montaigne öldü.
1647- İtalyan matematikçi ve fizikçi Evangelista Torricelli barometre’yi icat etti.
1788- Danimarka İsveç’i işgal etti.
– New York Birleşik Devletler’in federal başkenti oldu.
1871 – Tanzimat devri gazeteci, yazar ve şairlerden Şinasi (d. 1826) yaşamını yitirdi.
1908- Kavala’da Tütün Rejisi’nde çalışan 12 bin işçi greve başladı. Bando eşliğinde sokakları dolaşan işçilere Reji hamalları da katılarak işlenmiş tütün sevkiyatını durdurdu.
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin gazetesinde, Temmuz 1908 Devrimi sonrası yabancı tekellerin elindeki işletmelerde patlayan ve hızla yayılan grevlerden duyulan ve Cemiyet’e de iletilen rahatsızlık karşısında,”ideal amele sendikasının” nasıl olması gerektiği yazıldı.
1919- Sivas’ta İrade-i Milliye gazetesi yayınlanmaya başlandı.
1920- Mustafa Kemal’in ‘Halkçılık Programı’ TBMM’ye sunuldu.
1923- İspanya’da General Primo de Rivera 1923’de bir darbeyle yönetime el koydu.
1925- Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılanan gazeteciler Mustafa Kemal’den af istediler. Mustafa Kemal’in mektubu üzerine beraat ettiler.
1942- Almanya, Stalingrad’a saldırdı.
1943- Çang Kay-şek, Çin Başkanı oldu.
1950- Milli Eğitim Bakanlığı valiliklere gönderdiği bir genelgeyle öğretmenlerin parti işleriyle uğraşmasını yasakladı.
1964- Birleşmiş Milletler Barış Gücü, kuşatma altındaki Kıbrıs/ Erenköy’e yiyecek ve battaniye ulaştırdı.
1965- Beatles ”Yesterday”i çıkardı. Beatles, ilk Grammy ödülünü 1964 yılında “En İyi Grup” dalında aldı.
1968- Arnavutluk, Varşova Paktı’ndan ayrıldı.
1970- Anayasa Mahkemesi raportörleri “Anayasa’ya aykırı olduğu” gerekçesiyle, AP iktidarının çıkardığı “Özel Öğretim Kurumları Kanunu”nun iptali yönünde görüş bildirdi. Mimarlar Odası’nın Danıştay kanalıyla Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı başvuru üzerine konu incelenmişti.
– Filistinli gerillalar Ürdün’ün ikinci büyük şehri İrbid’i kontrol altına aldılar.
1971- 12 Mart askeri muhtırasının getirdiği hükümetin Başbakanı Nihat Erim Meclis’te: “Varolan sendikaların sakıncaları görülmüştür. Bu Parlamento memur sendikalarının kurulmasını uygun görmüyor.”
Sıkıyönetim Komutanlığı, İstanbul’da aylık yayınlanan “Halkın Dostları” adlı edebiyat dergisini süresiz olarak kapattı.
– Bilim ve Sosyalizm yayınları sahibi Süleyman Ege Lenin’in “Devlet ve İhtilal” kitabı nedeniyle 7,5 yıla mahkum oldu.
– 1969’da yapılan ÇKP 9. Kongresi’nde başkan Mao’nun en yakın silah arkadaşı ve muhtemel halefi olarak nitelendirilen, Kültür Devrimi Merkez Komitesi’nde yer alan Lin Biao (d. 1907), Moskova’ya giderken uçağın Moğolistan’da yere çakılması sonucu öldü. Lin Biao’nun gizemli ölümü hakkında pek çok iddia ortaya atılmıştır. Bir iddiaya göre Lin Biao, Başkan Mao’ya komplo/ darbe planları açığa çıkınca ülkeden kaçmaya kalkar. Lin Biao’nun çocukları ise babalarının uzunca bir süre göz hapsinde tutulduğunu sonra da zorla uçağa bindirildiğini, uçakta aile ile birlikte uçak düşmeden önce çoktan öldürüldüğünü iddia ederler.
1972- “Gizli TKP ile ilişkili oldukları ve komünizm propagandası yaptıkları” iddiasıyla yargılanan, Harun Karadeniz, Nihat Sargın, Şadi Alkılıç, Doç.Çetin Özek, Ragıp Zarakolu, İlkay Demir ve Necmi Demir’in de bulunduğu 35 sanık için 6 aydan 15 yıla kadar hapis cezaları istendi.
1977- İkinci Milliyetçi Cephe hükümeti 8 Eylül 1977’de istikrar önlemleri paketiyle birlikte zamları da açıklamıştı. Uluslararası Para Fonu, IMF önlemleri yetersiz bulduğunu açıkladı.
– MHP Ankara/ Yenimahalle Gençlik Kolları üyesi E.Arabacı’nın Karşıyaka Mezarlığı’ndaki cenazesine katılan ülkücüler defin sonrası Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan, Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı ve Hakan Yurdakuler’in mezarlarını ikinci kez tahrip etti.
– Türk Tabipleri Birliği Başkanı Erdal Atabek: “1 Mayıs Mahallesi yıkımında gözaltına alınanların işkence gördüğü ve yaralıların hastaneye sevk edilmediği haberlerine ilişkin etkin soruşturma yapılmalı. Yapılanlar, Anayasa’ya ve sağlıklı yaşam hakkına açıkça aykırıdır.”
– Halk Tiyatrosu oyuncuları “Deprem ve Zulüm” oyununu 15 Eylül-1 Kasım turnesinde Doğu- Güneydoğu illerinde sahneleyecek.
1979- CHP iktidarının Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Orta Öğretim Genel Müdürlüğü, İstanbul’da yalnızca kız öğrencilerin öğrenim gördüğü Erenköy, Çamlıca, Kadıköy, Üsküdar ve Kandilli Kız Liselerinde karma eğitime geçilmesi kararı aldı.
– Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi Başkanı Dr.Erdal Atabek, 17 Eylül sabahı tüm hekimlerin çalıştıkları sağlık kuruluşlarında, Prof.Dr.Fikret Ünsal’ın şahsında öldürülen hekimler için saygı duruşunda bulunacağını bildirdi
1980- Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Kenan Evren devlet başkanlığını üstlendi.
Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit Gelibolu’daki Hamzaköy askeri tesislerinde, Necmettin Erbakan İzmir Uzunada’da “güvence” altına alındı. Alparslan Türkeş’e teslim ol çağrısı yapıldı.
– Cemil Kırbayır, 12 Eylül’ün ertesi günü Ardahan’ın Göle İlçesi Oklu köyündeki evinden askerlerce gözaltına alındı. Kars’ta işkencehaneye dönüştürülen Dede Korkut Eğitim Enstitüsü’nde sorguya alındı, 8 Ekim 1980’de hayatını kaybetti, ancak aileye”firar ettiği” söylendi. Anne Berfo Kırbayır’ın diğer kayıp aileleriyle birlikte 5 Şubat 2011’de Başbakan Erdoğan’la görüşmesinin ardından, Cemil Kırbayır’ın akıbetinin araştırılması için 9 Şubat 2011’de TBMM’de Araştırma Komisyonu kuruldu. Komisyon araştırmaları sonucu 350 sayfalık bir rapor hazırladı. Raporda ”Cemil Kırbayır’ın gözaltında işkenceyle öldürüldüğü ve cesedin ortadan kaldırıldığı kanaatine varıldığı, ayrıca işkenceye dair 8 tanığın beyanı bulunduğu” tespitleriyle dönemin asker-polis tüm görevlileri hakkında Kars Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulunuldu. Cemil Kırbayır dosyası, yapılan suç duyurusuna rağmen davaya dönüştürülmedi. Aile 26 Ekim 2011’de AİHM’e başvurdu. Hükümet 2017’de AİHM’de ”suçun insanlığa karşı suç kapsamında olmadığını, işkence suçundan zamanaşımının kaldırıldığını, ancak geriye dönük işletilemeyeceğini” savundu.
1987- Demokratik Sol Parti (DSP) Genel Başkanı Rahşan Ecevit görevinden ayrıldı. Yerine, oy birliğiyle Bülent Ecevit seçildi.
1989- Matbaada basılmayı bekleyen Ana Dev-Yol Davası Savunmaları taslaklarının polisçe toplatılmasının ardından tutuklanan kitabın derleyicisi -Dev-Yol Davası’nda yargılanan- Tayfun Mater ”Kürtçülük ve bölücülük yaptığı” gerekçesiyle 1 yıl 4 ay 20 gün hapis cezasına çarptırıldı.
1990- Adalet personeline “Adalet hizmetleri tazminatı” adı altında yüzde 25 net zam yapıldı.
1991 – Galatasaraylı efsanevi eski futbolcu ”Taçsız Kral” Metin Oktay (d. 1936) trafik kazasında yaşamını yitirdi.
– İstanbul Tifdruk Matbaası ve Ankara Temsan grevleri 100.günlerini doldurdu.
1993- Sosyalist İktidar Partisi (SİP) kuruldu. 11 Kasım 2001’de Komünist Parti ile birleşerek TKP adını aldı. SİP’in öncülü olup 6 Kasım 1992’de kurulan Sosyalist Türkiye Partisi (STP), programında “Türk ve Kürt halklarının gönüllü birlikteliğini hedefler” yazıldığı için 30 Kasım 1993’de Anayasa Mahkemesi’nce kapatılmıştı
– Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) lideri Yaser Arafat ve İsrail Başbakanı Yitzak Rabin bazı konularda anlaşmaya vardılar. Buna göre, İsrail Gazze ve Jeriko’dan çekilecek, Filistinliler Gazze, Jeriko ve Batı Şeria’nın bir bölümünde kendilerini yönetme hakkına sahip olacak.
– İspanya’da yapılan Uluslararası Asturia Film Festivali sonuçlandı. Memduh Ün, “Zıkkımın Kökü” filmiyle en iyi yönetmen ödülünü aldı.
1994- Sivas Katliamı anısına “Türküler Yanmaz” kasetini çıkaran Edip Akbayram: “Bu ülkede türküleri yakamazlar”.
– Ankara Belediyesi’nden atılan işçilerin katıldıkları Belediye Meclisi toplantısında RP ve MHP’lilerce dövülmeleri protesto edildi.
1995- Ümit Zileli’nin 15 Ağustos’ta Kanal 6’da yayınlanması gereken “Pusula” programı RP’nin baskısıyla yayınlanmayınca, Zileli Kanal 6’dan ayrıldı; Zileli, Kanal 6’nın yeni patronlarının Refah Partili belediyelerle ters düşmemek için programı yayınlatmadığını ileri sürdü.
1996- KESK üyesi sendikalar Zorunlu Tasarruf kesintilerinin nemalarıyla birlikte ödenmesi talebiyle Türkiye genelinde eylem yaptı.
– TGC Başkanı Nail Güreli ve Genel Sekreteri Leyla Tavşanoğlu, basında Başbakan Yardımcısı Tansu Çiller aleyhinde çıkan haberler için “Sizi ve sizin gibileri tükürüklerimizle sustururuz” diyen DYP Genel Başkan Yardımcısı Meral Akşener hakkında suç duyurusunda bulundu.
1997- Meksika’da Zapatistalar ve yerli toplulukları temsilcilerinin yerli hakları için güneyden kuzeye doğru yürüyüşü başkent Mexico City’de sonlandı. Düzenlenen mitingde, yerli talepleriyle ilgili Komutan Marcos’un mektubu okundu.
– “Bergama’da Siyanürlü Altına Karşı “Dur” Eylem Grubu”ndan 50 kişi, Eurogold şirketine toksik maddeyi satan Alman Degussa şirketini Gümüşsuyu’ndaki Alman Konsolosluğu önünde protesto etti.
1998- Kadıköy’deki Kenan Evren Anadolu Lisesi’nin isminin değiştirilmesi için düzenlenen kampanyaya 250 kadar Sosyalist İktidar Partisi (SİP) üyesi de destek verdi.
2000- Milli Gençlik Vakfı şubeleri yurt genelinde kapatılmaya başlandı.
2001- Rusya’da 8 katlı bir binaya yerleştirilen bombanın patlaması sonucu 118 kişi öldü.
2002 – Cezayir’de İslamcı militanlar Kuzey Cezayir yolunda 11 sivili öldürdü.
– KESK’liler çocuklarıyla birlikte Ankara, İstanbul ve İzmir’de yaptıkları kitlesel basın açıklamalarında kreş, çocuk/ aile yardımı, doğum ve izin haklarına ilişkin sıkıntı ve taleplerini dile getirdiler.
2007- Yerli halkların diğer halklarla eşit olduğunu teyit eden Birleşmiş Milletler Yerli Halklar Hakları Bildirgesi kabul edildi.
2008- Fazıl Say, Almanya’nın prestijli müzik festivalleri arasında yer alan Bremen Müzik Festivali’nin 2008 yılı ödülüne layık görüldü.
2012- İstanbul Fatih Atatürk İlköğretim Okulu öğretmen, veli ve öğrencileri okullarının imam hatipe çevrilmesini protesto etti.
2013- Ahmet Atakan’ın ölümü Antakya ve Eskişehir’de yapılan eylemlerle protesto edildi. Mehmet Ayvalıtaş ölümünün 100. gününde, hayatını kaybettiği yere yapılan yürüyüşle anıldı.
2015- Sokağa çıkma yasağının 8 gün sonra kaldırıldığı Cizre’de bilanço: 21 ölü. 21 kişiden henüz kaldırılamayan 16’sının cenazesi yaklaşık 100 bin kişinin katılımıyla toprağa verildi. 36 saat aradan sonra akşam 19:00 da ikinci kez sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
2016- Konya’da Çatalhöyük kazılarında, milattan önce 8000-5500 Neolitik Dönem’e ait, yüksek kalitede işçilikle yapılması ve vücudunun tüm parçalarının noksansız bulunması dolayısıyla “eşsiz” olarak nitelendirilen bir insan heykelciği bulundu.
– Adalet Bakanlığı, 15 Temmuz darbe girişiminin “emrini verdiği, komuta ettiği” gerekçesiyle ABD’ye, Fetullah Gülen’e ilişkin ilk geçici tutuklanma talebini iletti.
2017- Kanal İstanbul’un proje etüdü için açılan ve Yüksel Proje A.Ş.’nin aldığı ihaleye sadece Yüksel Proje’nin katıldığı öğrenildi.