Belleğimizde: 16 Mart

1868- İşsiz güçsüzler ve yoksulların yaşantısını merkezine alan roman, öykü ve oyunlarıyla bilinen sosyalist gerçekçi akımın öncülerinden Rus yazar Maksim Gorki doğdu.
1913 – Ermeni müzisyen Tatyos Efendi öldü.
1919 – RSDİP Merkez Komitesi üyesi Yakov Sverdlov (d.1885), grip salgını sonucu öldü.
– İstanbul’da bütün Rumların imza koymaları istenen, Yunanistan’a bağlanma isteğini dile getiren bir muhtıra yayınlandı.
1920 – İstanbul, İtilaf Devletleri birliklerince işgal edildi. İşgal sırasında Şehzadebaşı karakolu ansızın basılmış, içeride bulunan askerler öldürülmüştü.
1921 – SSCB, Ankara Hükümeti’ni resmen tanıdı; Moskova Antlaşması imzalandı.
1924 – Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun (3 Mart) kabulünden sonra medreseler kapatıldı.
1935 – Adolf Hitler, Versay Antlaşması’nı iptal ettiğini açıkladı.
1939- Ses sanatçısı Eftelya Hanım (Denizkızı) İstanbul’da öldü.
1963- Birbirini tanımayan Haydarpaşa Lisesi son sınıftan Mahir Çayan ile 1.sınıftan Deniz Gezmiş Hürriyet Gazetesi eyleminde yer aldı. 500 kadar öğrenci, Hürriyet’te çıkan ”okulda tecavüz” haberinin ardından Müzik öğretmeninin görevden alınmasını gazete önünde protesto etti. Öğrenciler işgal ettikleri vapurla Kadıköy’den Sirkeci’ye geçip Cağaloğlu’nda Hürriyet’i taşladı, ardından Milli Eğitim Müdürlüğü’ne yürüdü.
1964- Meclis’te gizli yapılan olağanüstü toplantıda, hükümete gerektiğinde Kıbrıs’a müdahale yetkisi verildi.
1966- İstanbul’da Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) Binası’nı işgal ederek yöneticileri dışarı atan sağcı gruba karşı dışarıda toplanıp protesto gösterisi yapan solcu öğrencilere polis müdahale etti.
– İstanbul Şehir Tiyatroları Başrejisörlüğü’nün kaldırılması suretiyle Muhsin Ertuğrul’un görevine son verilmesine karşı 4 oyuncu (Şirin Devrim, Ayla Algan, Beklan Algan ve Mücap Ofluoğlu) Şehir Tiyatroları’ndan istifa etti.
1967- TMTF, İTÜ ve Yüksek Teknik Okulu öğrenci dernekleri temsilcileri, anayasal özgürlükleri kısıtlayacağı gerekçesiyle AP iktidarının hazırladığı “Temel Hak ve Hürriyetleri Koruma Tasarısı”nı Tanzimat Fermanı’nın okunduğu Gülhane Parkı’nda yaktı.
1968 – Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Johnson Vietnam’a 35.000 ila 50.000 asker daha göndermeye karar verdi.
Vietnam’da 48. Viet Cong Alayına yönelik operasyon düzenleyen ABD ordusu, Son My köyüne bağlı My Lai mezrasına yapılan baskın sonucu 504 sivil insanı katletti. My Lai soruşturmasında “gerçeği örtbas etme organizasyonu”nda yüzbaşı -90’larda G.Kurmay Başkanı- Colin Powell da vardı. Gazeteci Seymour Hersh gerçeği öğrenip haberleştirdi. Katliamdan dolayı 1 teğmene ömür boyu hapis cezası verildi; 3 yıl ev hapsi sonrası salıverildi.
– Ankara Halk Oyuncuları’nın yasaklanan “Devr-i Süleyman” oyununun yerine bazı değişikliklerle oynanan “Devr-i Küheylan” oyunu da yasaklandı.
1970- Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu “Bağımsızlık Haftası”nı başlattı. İlk gün, haftaya ilişkin pankartların Çapa Yüksek Öğretmen Okulu’nda kantine asılmasına sağcı öğrencilerce engel olundu ve asılanlar yırtıldı. Daha önce okuldan uzaklaştırılan 50 kadar devrimci öğrenci silah ve molotof kokteyllerle Çapa’yı bastı, Müdür A.Doğan’ı odasında darp etti ve tahribat yaptı. 13 öğrenci gözaltına alınıp sorguları sonrası serbest bırakıldı.
1971 – Türkiye Halk Kurutuluş Ordusu liderlerinden Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan Sivas’a bağlı Gemerek’te yakalandılar. Trafik kontrolünden Şarkışla’ya sapan iki yoldaş benzini biten motosikleti bir pikapa yüklerken farkedildi: Yusuf Aslan kasığından vuruldu; çatışan ve bir astsubayı otomobiliyle rehin alıp Gemerek’e doğru kaçan Deniz Gezmiş çembere alındığı ilçede 01:10 da teslim oldu.
Niğde ve komşu illerde 20’ye yakın idam mahkumunun infazını yapan eski cellat Kadir Özşeniçli (61) İçişleri Bakanı’na gönderdiği bir telgrafla “Deniz Gezmiş’i asmak istediğini” bildirdi (“Deniz/Bir İsyancının İzleri”-Turhan Feyizoğlu).
– TÖS ve Dev-Genç dahil 16 örgütten Ordu’ya 2.destek bildirisi: “Gerici parlamentarizm iflas etmiştir.”
– Troçki’nin Habora Kitabevi’nden “Sürekli Devrim Çağı” adıyla yayınlanan kitabı “komünizm propagandası” gerekçesiyle toplatıldı.
1972 – TBMM’nin ardından Cumhuriyet Senatosu da 12 saat süren görüşmelerin ardından Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın ölüm cezalarının infazına ilişkin Komisyon Raporu’nu 37 ret oyuna karşılık 106 kabul oyuyla onayladı.
1978 – İstanbul Üniversitesi’nden çıkan kalabalık bir solcu öğrenci grubunun üzerine bomba atıldı, ardından silahlı kişilerce gruba ateş açıldı. 7 öğrenci öldü, 31’i ağır olmak üzere 100’den fazla kişi yaralandı. Ölen öğrencilerin adları şöyle: Cemil Sönmez, Baki Ekiz, Hatice Özen, Hamit Akıl, A. Turan Ören, Murat Kurt, Abdullah Şimşek. Olay kamuoyunda büyük bir tepkiyle karşılandı. Katliamın ardından binlerce devrimci öğrenci İstanbul Üniversitesi’ni işgal etti, üniversite süresiz tatil edildi. Polis Memurları Dayanışma Derneği (Pol-Der) İstanbul Şubesi Başkanı, bombalı saldırı istihbaratının olaydan 10 gün önce üniversitedeki polis amirliğine bildirildiğini açıkladı. Bombayı ülkücü Zülküf İsot’un attığı, katile bombayı dönemin Ülkü Ocakları 2. Başkanı Abdullah Çatlı’nın verdiği ortaya çıktı. Olayın sanıkları olduğu ileri sürülen, sonradan Milliyetçi Hareket Partisi’nden (MHP) milletvekili olan Mehmet Gül’ün de içinde bulunduğu 5 ülkücü delil yetersizliğinden beraat ettiler. Zamanaşımına bırakılan dosya, bir grup avukat tarafından 16 Mart 1988’de yeniden açıldı.
– İtalya’da eski başbakanlardan Aldo Moro, Kızıl Tugaylar örgütü tarafından kaçırıldı; kaçırılma sırasında 6 koruması öldürüldü.
– Şair ve Yazar Ceyhun Atuf Kansu Ankara’da öldü. 1986 yılından itibaren verilmek üzere adına bir şiir ödülü kondu.
1981- Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul’daki 156 cinayetin sağ eylemciler tarafından işlendiğini açıkladı.
1982- Yüce Divan’da rüşvet suçlamasıyla yargılanan eski Gümrük ve Tekel Bakanı Tuncay Mataracı 36 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
1983 – Bir dönem, Okmeydanı Kültür ve Dayanışma Derneği başkanlığını yapan Niyazi Gündoğdu’nun (1956- Hafik), Sivas’ta polis tarafından, işkencede öldürüldüğü bildirildi.
– K.Marx-F.Engels’in yazılarından derlenen “Devlet ve Hukuk Üzerine” adlı kitap toplatıldı.
1985 – Yaşar Kemal’in “İnce Memed” romanından sinemaya uyarlanıp İngiltere’de 1984’de gösterime giren, yönetmenliği- senaristliği ve başrol oyunculuğunu P.Ustinov’un yaptığı “Memed My Hawk” adlı film Sansür Kurulu’nca yasaklandı. Gerekçe: Senaryonun 1979’da yasaklanmış olması.
1986- Cumhuriyet Kitap Kulübü Paneli’nde Aziz Nesin: “Her toplumsal sınıfın kendi -farklı- mizahı vardır.”
1987- Adli bir suçla cezaevinde yatarken Devrimci Yol taraftarı olan Ahmet Çetin (1951/ Denizli- Buldan), uzun yıllar süren cezaevi yaşamı sonucu başlayan böbrek rahatsızlığının ilerlemesi ve gerekli tedavinin zamanında yapılmaması sonucu yaşamını yitirdi.
1988 – Halepçe’de katliam; Saddam’ın uçakları Kürt kenti Halepçe üzerine kimyasal bomba yağdırdı: 6.357 ölü, 14.365 yaralı. Katliam klasik silahlarla gerçekleştirilmedi. Saddam Yönetimi tarafından kimyasal ve biyolojik silahlar kullanılmıştı. Büyük çoğunluğunu Kürtlerin oluşturduğu Halepçe halkı katledilmişti. Tarihe, “Halepçe katliamı”, “Halepçe’de Kürt Katliamı” olarak geçti.
Halepçe’den kaçabilenler İran sınırına dağlara sığındı, çoğu yollarda hayatını kaybetti. Irak ordusunun Halepçe dışındaki Kürt bölgelerinde de 6 Eylül 1988’e kadar süren harekatında yaklaşık 182 bin kişi hayatını kaybetti.
– 16 Mart katliamı, Beyazıt’ta 6 otobüs dolusu polis önlem aldığından Laleli’de “korsan gösteri” ile anıldı.
– İzmir DGM’deki “TKP-İşçinin Sesi” duruşmasında sanıklardan A.Kibar yargıca ayağındaki işkence izini gösterdi.
– Türk halkbilim araştırmacısı Pertev Naili Boratav öldü.
1989- İstanbul Haseki’de 500 kadar öğrenci “korsan gösteri” ile 16 Mart 1978 Katliamı’nı andı.
1990- “En Alttakiler” kitabının yazarı Alman gazeteci Günter Wallraff Aziz Nesin’in başkanı olduğu BİLAR’ın davetlisi olarak İstanbul’a geldi.
1992- Bakırköy Özgürlük Meydanı’nda “Devrimci Sol Güçler” üyesi bir grup Halepçe Katliamı’nda ölenleri andı.
1993- Sosyalist Türkiye Partisi (STP) üyeleri, 16 Mart katliamını İstanbul Üniversitesi öğrencileriyle birlikte Eczacılık Fakültesi önünde andı.
1994 – TBMM tarafından dokunulmazlıkları kaldırıldıktan sonra gözaltına alınan beşi DEP’li altı milletvekili, TCK’nın 125’inci maddesine muhalefet ettikleri gerekçesiyle DGM’ye sevk edildi. Vatana ihanetle suçlanan milletvekilleri, tutuklanarak cezaevine konuldu.
Ankara DGM Başsavcısı Nusret Demiral, gözaltı süreleri dolup tekrar gözaltına alınan DEP Milletvekillerinin dosyalarına yeni delillerin girdiğini, idam istemiyle yargılanacaklarını söyledi.
– Valiliklerin, lise açma yetkileri bulunmamasına rağmen yasaları zorlayarak 59 “imam hatip lisesi şubesi” açtıkları saptandı.
– İstanbul Üniversitesi’nden 300 kadın öğretim üyesi, sağlıkla ilgili okullarda örtünmenin hızla yaygınlaşmasına dikkat çekti.
1995- 16 Mart katliamı, Eczacılık Fakültesi önünde toplanan 100 kadar öğrenci tarafından “korsan gösteri”yle anıldı.
1996 – Profesör İlhan Arsel’in Biz Profesörler adlı kitabının davasında savcı Abdurrahman Yılancı, hakim Yücel Yurdakul’u taraflılıkla suçlayarak reddetti. Savcının hakimi reddetmesi adliye tarihinde ilk kez gerçekleşti.
– 44.kez toplanan Cumartesi Anneleri nin oturma eylemine Esin Afşar da katıldı
1997- 6 Kasım 1996’daki YÖK protestosunda dövülerek gözaltına alınan öğrenciler duruşmada ortak savunma yaptılar.
1998- Halk kültürü üzerine eşsiz yapıtlar üreten Pertev Naili Boratav (91) hayata veda etti. Boratav, 1948’de”solcu olduğu” gerekçesiyle Behice Boran ve Niyazi Berkes ile birlikte DTCF’den ilişiği kesildikten sonra önce ABD sonra da Fransa’da akademik çalışmalarını sürdürdü.
1999 – Birleşmiş Milletler’in Kosova’da, 70 gün sürecek hava harekatı başladı. Sırplara göre 2.000 Amerikalılara göre ise 5.000 kişinin öldüğü savaşın sonunda Sırp kuvvetleri Kosova’dan çekildi.
– İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden Eczacılık Fakültesi önüne gelerek 16 Mart Katliamı’nı anmak isteyen öğrencilerden 15’i coplanarak gözaltına alındı. 16 Mart’ı anmak isteyen İletişim Fakültesi’nden 12 kişi ve Yabancı Diller Yüksek Okulu’nu işgal eden 9 kişi gözaltına alındı.
2000- AİHM, Özgür Gündem gazetesinin Türkiye aleyhine açtığı davada Türkiye’nin ‘ifade özgürlüğünü’ ihlal ettiğine, ama etnik ayrımcılık yapılmadığına karar verdi. Türkiye 31 milyar lira tazminat ödeyecek. 1995’te gazeteye yapılan bombalı saldırıda gazetenin binası ve arşivi yok olmuş, failler bulunamamıştı.
2001- Çin’in sanayi merkezlerinden Şiziyazuag’da dört patlama meydana geldi. Enkaz altından 108 kişinin cesedi çıkarıldı.
2002- F tipi cezaevi uygulamalarına karşı yapılan ölüm orucu eyleminde DHKP-C davasından tutuklu Doğan Tokmak eyleminin 290. gününde hayatını kaybetti. Ölüm orucu eyleminde yaşamlarını yitirenlerin sayısı 50’ye ulaştı.
– Vietnamlı General Van Tien Dung, 85 yaşında öldü. 1975’te başkomutan olan Dung, ABD destekli Güney Vietnam’ın başkenti Saygon’a giren Komünist kuvvetlere liderlik etti. “Ho Şi Minh Zaferi”nin baş mimarıydı.
2003 – İsrail’in Gazze operasyonlarını protesto eden Filistinlilere destek veren ‘Uluslararası Dayanışma Hareketi’nden Amerikalı Rachel Corrie bir evin yıkılmasını engellemek isterken İsrail buldozeri tarafından ezilerek hayatını kaybetti.
– ABD, Britanya ve İspanya devlet başkanlarının, Azor adalarında yaptığı zirveden “Sonsuza kadar diplomasi beklenemez. 17 Mart Irak konusunda karar almak için BM’nin son günü” kararı çıktı. Fransa, Almanya ve Rusya ise ortak açıklamayla “Gerekçe yok. Bu koşullarda hiçbir şey güç kullanmayı haklı göstermez”dedi.
2004 – Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun Karadon maden ocağındaki grizu patlamasında 8 Çinli işçiden 5’i öldü, 3’ü yaralandı.
– Avrupa parlamentosunda görüşülen Türkiye raporunda; Türkiye’de uygulanan laiklik anlayışının din ve vicdan hürriyetini kısıtladığı belirtildi. Rapor, Hollandalı Hristiyan Demokrat parlamenterler tarafından hazırlandı.
– Yerel seçimlere az bir süre kala AKP’nin Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı için yeniden aday gösterdiği Melih Gökçek’in Çankaya’nın yoksul semtlerinde belediye araçlarıyla patates, soğan vb. erzak çuvalları dağıttığı görüldü.
2005- Irak’ta 30 Ocak’ta seçilen yeni Meclis, 275 üyesiyle bombalı saldırıların gölgesinde ilk kez toplandı.
– AB, savaş suçlusu General Ante Gotovina’yı Lahey’e teslim etmeyen Hırvatistan’la başlaması gereken müzakereleri süresiz erteledi. AB tarihinde ilk kez bir aday, beklemeye alındı.
– İsrail Eriha’yı resmi olarak Filistin yönetimine devretti.
2006- Fransa ile Libya,”nükleer enerjinin barışçı kullanımına” dair anlaşma imzaladı. Nükleer enerjinin tarım ve sağlık alanlarında kullanılacağı belirtildi.
Fransa’da hükümetin kabul ettiği yeni iş yasasına karşı 500 bin öğrenci protesto yürüyüşü yaptı.
2008- BM Çevre Programı tarafından yayınlanan araştırmaya göre yeryüzündeki buzulların ortalama erime oranı, 2004-2005 dönemiyle 2005-2006 dönemi arasında neredeyse iki kart arttı.
2009- Lüksemburg’da ötanazi yasayla kabul edildi.
2010- Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) askeri silah transferleri raporuna göre 2009’da Türkiye dünyada en çok askeri silah satın alan 10. ülke oldu.
2012- Afganistan’ın başkenti Kabil’de Türkiyeli askerleri taşıyan bir helikopter bir evin üzerine düştü; 12 asker ve dört sivil hayatını kaybetti.
– Halepçe katliamı Diyarbakır’da 43 sivil toplum kuruluşu ve yurttaşlar tarafından anıldı.
– 16 Mart katliamı Beyazıt Meydanı’nda çeşitli etkinliklerle anıldı.
2013- “Emek Bizim İstanbul Bizim Platformu”, 11 Mart’ta tarihi Cercle D’orient binasına iskele konulmasını protesto etti.
2014- Kırım, referandum sonucu Ukrayna’dan ayrılıp Rusya’ya geçmeyi kabul etti.
– Erdoğan’ın İzmir mitinginde protestoculara tazyikli su sıkıldı. “El hareketi yapan” 2 kadın gözaltına alındı.
2017- Halep kentinin Etarib ilçesinde bir camiye namaz vakti düzenlenen hava saldırısında 58 kişi hayatını kaybetti.
2018- Eski HDP Eş Genel Başkan Yardımcısı ve Diyarbakır eski milletvekili Aysel Tuğluk, 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
– İngiltere, Ankara Antlaşması gereği, Türk vatandaşlarına verdiği süresiz oturma iznini kaldırdı.
2019- Yeni Zelanda’nın Christchurch kentinde 2 camiye düzenlenen silahlı saldırıda 50 kişi hayatını kaybetti. Saldırı, saldırgan tarafından sosyal medyadan canlı yayınlandı.