Belleğimizde: 5 Ocak

1843- Osmanlı Devleti’nde Sultan Abdülmecit döneminde ilk Osmanlı Lirası basıldı. Bu liralar altındandı. 2 Haziran 1854’te 25 kuruş değerinde çeyrek liralar, 1855’te ise 2,5 lira değerinde paralar çıkarıldı.
1895 – Fransa’nın askeri sırlarını Almanya’ya vermekten mahkum edilen Yahudi kökenli Fransız subay Alfred Dreyfus’un rütbeleri söküldü. Dreyfus Olayı olarak bilinen adli skandal başladı.
1919- Milliyetçi/ anti-marksist “Alman İşçi Partisi” (DAP) 6 üye ile kuruldu. 1 yıl sonra Adolf Hitler üye oldu. 24 Şubat 1920’de adı “Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP) olarak değiştirildi. 29 Temmuz 1921’de Hitler parti başkanlığını devraldı.
1929- Anadolu-Bağdat ve Mersin-Tarsus demiryolları ile Haydarpaşa Garı devletleştirildi.
1930 – Sovyetler Birliği’nde tarımın kolektivizasyonu başladı.
1934 – Avukatlar Birliği’nin ilk kongresi İzmir’de yapıldı.
1951 – Türkiye’de 1,1 milyon işsiz olduğu açıklandı.
1959- Castro 02 Ocak’ta savaşmadan teslim alınan Santiago de Cuba kentinde Kübalılara ilk kez doğrudan seslendi.
1960- Kim dergisi sorumlu yazı işleri müdürü Şahap Balcıoğlu hakkında kesinleşen 16 aylık cezayı çekmek üzere günü cezaevine girdi.
1961 – Yassıada duruşmaları devam ediyor; 6-7 Eylül olayları davası sonuçlandı. Sanıklardan Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve eski İzmir Valisi Kemal Hadımlı mahkûm oldular. Aynı gün Fuad Köprülü ile Fahrettin Kerim Gökay Yassıada’dan tahliye edildi.
1968 – Çekoslovakya Komünist Partisi liderliğine Alexander Dubçek getirildi. Dubçek, reformcu kişiliğiyle tanınıyordu.
1971- Aydın/ Germencik Turallar köylüleri, 35 yıldır davası süren 20 bin dönümlük şahıs arazisini 50 traktörle işgal edip sürmeye başladı, köy jandarma kordonuna alındı.
1972- Bağımsız Milletvekili Celal Kargılı’nın öncülüğünde Deniz- Yusuf-Hüseyin’in de yargılandığı “politik suçlarda idam cezasının kaldırılması” kampanyasında-aralarında Cumhuriyet Savcı Yardımcısı Doğan Öz’ün de bulunduğu 1.790 kişinin imzaladığı metin Cumhurbaşkanlığı, Meclis ve Senato’ya sunuldu.
– Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Yönetim Kurulu üyesi Emin Galip Sandalcı beraat etti. Emin Galip Sandalcı 4,5 aydır tutukluydu.
1976 – DİSK/Genel-İş üyesi İstanbul Belediyesi işçileri ücretleri ve birikmiş haklarını almak için 14 Aralık’ta direnişe geçti. İşçiler 16 Aralık’ta Vatan Caddesinde başlayan ve Beyazıt, Eminönü, Karaköy hattı üzerinden Beşiktaş’a kadar uzanan bir yürüyüş yaptı. İşçilere bu yürüyüş sırasında iki yüz araç eşlik etti. Yine aynı saatlerde elli araçlık bir konvoy oluşturan işçiler Üsküdar’dan Bostancı’ya kadar bir gösteri düzenledi. İşçilerin direnişi 5 Ocak’ta sona erdi.
– TKP paralelinde İstanbul merkezli İlerici Gençler Derneği (İGD) kuruldu. 6 Kasım 1979’da Sıkıyönetim Komutanlığı’nca “amacı dışına çıktığı ve kamu düzenini bozduğu” gerekçeleriyle faaliyeti yasaklandı.
1978- DİSK’e bağlı “Sinema Emekçileri Sendikası” (SİNE-SEN) kuruldu. Kurucuları arasında oyuncular Fahrettin Cüreklibatur (Cüneyt Arkın) ve Semra Özdamar da bulunuyor.
– Manisa’da 3 gün önce evine giderken ülkücülerce kaçırılıp işkence edildikten sonra el ve ayakları otomobille çiğnenen Manisa Lisesi Öğrenci Birliği Başkanı Nejat Gökpınar, ayakları ameliyatla kesilmesine rağmen kurtarılamayarak hayatını kaybetti.
1979 – DİSK, Kahramanmaraş’ta katliamını kınamak amacıyla tüm ülkede saat 11.00’de beş dakikalık saygı duruşu yaptı. 500 bin üyeli DİSK’in “5 Ocak Faşizmi Lanetleme Eylemi”ne Türk-İş’ten bazı sendikalar ile demokratik kitle örgütleri de destek verdi. Yüzbinlerce emekçinin yaptığı eylem geniş yankı uyandırdı.
– Samsun Vezirköprü’de, Halkevi yöneticisi ve Devrimci Yol taraftarı Ali Kesen (1956- Samsun/ Vezirköprü), Ülkü Ocakları Başkanı İsmail Aslan tarafından tabancayla vurularak öldürüldü. Cinayetin ardından başlayan olaylarda Ülkü Ocakları, MHP binası ve ülkücülere ait işyerleri tahrip edilirken, cinayeti işleyen İsmail Aslan’a kavgada yardım eden Adalet Partisi bir ilçe yöneticisi de öldürüldü.
1980 – Adalet Bakanlığı, siyasal suçlara ilişkin ceza artırımını öngören Türk Ceza Kanunu (TCK) değişiklik tasarısını yılında bugün Başbakanlığa sundu.
1981 – Mazgirt’in Örs Köyü’nde, ihbar sonucu çıkan çatışmada, TİKKO gerillası Mehmet Düzel (1961- Dersim-Ovacık-Çırpaz köyü/ Aslandoğmuş) öldürüldü. Sanatçı Ferhat Tunç, Mehmet Düzel’in, Gezi eylemlerinde polis tarafından gaz fişeğiyle başından vurularak yaşamını yitiren Berkin Elvan’ın dayısı olduğunu açıkladı.
1983 – Türkiye Yazarlar Sendikası’nın 17 yöneticisi ve bir üyesi hakkında açılan davaya, Bir Numaralı Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi’nde başlandı. 1985’te sona eren davada Aziz Nesin, Bekir Yıldız ve Asım Bezirci gibi yazarlar yargılandı.
– YÖK, öğretim üyeleri ve öğrenciler için yeni bir “kılık-kıyafet genelgesi” yayınladı. Genelgede “kız öğrenciler”in gösterişli giyinmemeleri biçiminde düzenlemelerle birlikte, ilahiyat fakültelerinde Kur’an dersleri dışında, başı açık okula girebilecekleri getirildi.
1984- Kürtaj uygulaması İstanbul’da başladı.
1987- Süleyman Demirel: “Türkiye daha kaç sene 50-60 sene evvel yapılmış inkılapları kanunla korumak mecburiyetinde kalacak? 50-60 sene oturmayan inkılap mı olur canım. Tutuculuk derseniz, esas tutuculuk burada.” (Cumhuriyet söyleşisi)
– 1986 Mayıs ve haziran çay sürgünlerinde radyasyon bulundu; 56 bin ton çay imha edildi.
1989- Amerikan jetleri Libya’ya ait iki MİG-23 uçağını düşürdü.
1990- Aziz Nesin, kitaplarından elde ettiği gelirle çocuk yetiştirme yönündeki çabalarıyla Sovyet “Lenin Çocuk Fonu”nun ilk kez vereceği “Altın Tolstoy Madalyası”na layık görüldü.
1991- Zonguldak maden işçilerinin Ankara’ya doğru yürüyüşe geçtiklerinin öğrenilmesi üzerine başkentte sıkı güvenlik önlemleri alındı. Türkiye’nin kalbi E-5 karayolunda atıyor. Onbinlerce madencinin E-5 karayoluna çıkışını önlemek isteyen güvenlik güçleriyle çatışma son anda önlendi. Sabah Devrek’ten yola koyulan işçilerin önü Mengen yolu 27.km’deki Dorukhan Tüneli girişinde komando askerler ve polislerce kesildi. Ancak, Maden-İş Sendikası Başkanı Şemsi Denizer, yol açılmadığı takdirde Bolu’da kendisini bekleyen Başbakan Yıldırım Akbulut’la görüşmeyeceğini bildirdi. Saat 13:00’de Dorukhan Tüneli girişindeki asker ve polis barikatı kaldırıldı; madenciler 11 km. mesafedeki Mengen’e yürümeye başladı. İşçiler öğleden sonra Mengen’e ulaştı ve Başbakan Akbulut ile Genel Maden-İş Başkanı Denizer’in Bolu’daki görüşmesinin sonucunu bekledi. Denizer’in, Yıldırım Akbulut’la Bolu’da yaptığı görüşme sonuç vermedi. Denizer’in açıklamasına göre, Akbulut, yeni bir ücret teklifi vermedi ve öncelikle yürüyüşün durdurulmasını istedi. Denizer, Mengen’e döndükten sonra genel merkez ve şube yönetim kurullarıyla bir değerlendirme toplantısı yaptı. Yürüyüşe devam kararı alındı, görüşmeden bir sonuç çıkmadığını öğrenen maden işçileri Mengen’de protesto gösterileri yaptı. İşçiler geceyi Mengen’de geçirdiler. Kadın ve çocuklar evlere yerleştirildi. İşçilerin önemli bir bölümü geceyi açıkta, ateş başında geçirdi. Cumhurbaşkanı Turgut Özal Zonguldak kömür madencilerinin grevi/yürüyüşü için:”Bu pahalı işletme bu şekilde devam edemez. Şemsi Denizer’le anlaşmak mümkün değil. Batının usullerini almışız, sendika liderlerini almamışız.”
1992- “Komünist Manifesto” çevirisinden yargılanması sürerken darbe sonrası 1981’de İsviçre’ye giden, 1985’de kesinleşen 7.5 yıl hapis cezası üzerine iltica başvurusu yapıp İsviçre’ye yerleşen Nur Deriş, 141-142’den mahkumiyet davaları düşürüldükten sonra Türkiye’ye geldi.
1994 – Doç. Dr. Fikret Başkaya, Paradigmanın İflası adlı kitabından dolayı 20 ay hapis cezasına çarptırıldı.
1996 – Mardin’de vurularak ölen Albay Rıdvan Özden’in eşi Tomris Özden, eşinin ordudan firar eden komando üsteğmen Hurşit Can tarafından öldürüldüğünü ileri sürdü. Genelkurmay iddiayı yalanladı.
– Üsküdar E Tipi (Ümraniye) cezaevi operasyonunda öldürülen 3 mahpus için Sultanahmet Adliyesi’ne yapılan suç duyurusuna polis müdahale etti: 100 gözaltı.
1997 – Türk-İş tarafından düzenlenen “Türkiye’ye sahip çık” mitingi yurdun dört bir yanından gelen, 150 bin işçinin katılımıyla Ankara’da Kızılay Meydanı’nda yapıldı. Dev mitinge çeşitli sivil toplum kuruluşları da destek verdi. Bayram Meral, “Adil düzen diyerek milleti kandıran siyasetçilere, işçiyi kan emici gösterenlere ders vermeye geldik” dedi. Olaysız geçen mitingde “şalter inecek, hükümet gidecek”, “Hacı bacı dediler, hakkımızı yediler” sloganları atıldı.
– Sabancı suikastı sanıklarından Mustafa Duyar, Şam’da Türk Büyükelçiliği’ne teslim oldu.
– Rusya, barış anlaşması uyarınca Çeçenistan’daki son askerlerini de geri çekti.
– Peru’nun başkenti Lima’daki Japonya büyükelçiliğinde -salıverilenlerden sonra kalan- 74 kişiyi 19 gündür rehin tutan Tupac Amaru gerillaları internette “İsyanın Sesi” adlı bir sayfa açtı.
1998- Metin Göktepe’nin 8 Ocak 1996’da polislerce dövülerek öldürüldüğü Eyüp Kapalı Spor Salonu’nda olaydan 2 yıl sonra tanıklar ve sanık polislerle birlikte keşif yapıldı. Baret giyen gazeteciler ve Göktepe ailesi Eyüp Adliyesi önünde toplanıp spor salonunun önüne yürüdü.
– EMEP İstanbul İl Örgütü, ABD-İsrail-Türkiye işbirliğiyle düzenlenen “Güvenilir Denizkızı” tatbikatını İsrail Başkonsolosluğu önünde protesto etti.
1999- Adalet Bakanlığı, bir genelgeyle bekaret kontrolünü yasakladı.
2001- Meksika’da Chipas eyaletindeki yerlilerin hakları için mücadele eden Zapatista gerillaları, Zapatista Enformasyon Merkezi açtı. Merkez, örgütün ve sivil toplum kuruluşlarının taleplerini hükümete iletip baskı yapılması işlevini görecek.
2002- ÖDP İstanbul İl Örgütü’nün doğalgaz zammını protesto için Taksim Gezi Parkı Otopark’ında düzenlediği eyleme polis müdahale etti: 17 gözaltı.
2003- İsrail’in başkenti Tel Aviv’de iki intihar saldırısında 22 kişi öldü,100 kişi yaralandı. İsrail karşılık olarak 35 yaş altı Filistinlilere Batı Şeria ve Gazze Şeridi dışına çıkmayı yasakladı.
– Cezayir’de askerler ve sivil savunma grubu üyelerinden oluşan bir konvoya aşırı dinciler saldırdı; 43 kişi öldü, 19 kişi yaralandı.
– Lağvedilen Kosova Kurtuluş Ordusu’nun (UÇK) eski komutanlarından Tahir Zemej İpek kentinde oğlu ve yeğeni ile birlikte öldürüldü.
– Samsun İstiklal Caddesi’nde toplanan TKP’liler Irak’a olası ABD müdahalesine karşı gösteri yaptı.
2006 – Şiilerin kutsal kenti Kerbela’da gerçekleşen intihar saldırısında 51 kişi öldü, 138 kişi yaralandı. Bir saat sonra, batıdaki Ramadi kentinde Irak ordusuna kayıt olmak için sıra bekleyenler arasında gerçekleşen intihar saldırısında 67 kişi öldü, 105 kişi yaralandı.
– Bursa’da bir tekstil fabrikasında çıkan yangında 5 kadın işçinin hayatını kaybetmesi Beyoğlu’nda feminist bir grup tarafından protesto edildi.
– Suudi Arabistan’ın Mekke kentinde Tunus ve Mısırlı hacı adaylarının kaldığı El Hayır Oteli çöktü. 76 hacı adayı öldü, 62 kişi yaralandı.
2007- Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Müsteşarı Emre Taner, teşkilatın 80. kuruluş yıldönümü dolayısıyla yaptığı yazılı açıklamada, ”ulus devletin tehdit altında olduğunu” ifade etti. Taner, ”Yalnız savunma pozisyonunda olmak Türkiye’ye haiz şartlar nedeniyle kabul edilemez bir davranış olacaktır” dedi.
2011- Yabancıların İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun’dan ”çingene” tabirinin çıkarılmasına ilişkin yasa değişikliği, TBMM’de kabul edildi.
– AKP Genel Merkezi’ne dilekçe vermek için ODTÜ kampüsünden çıkan ODTÜ, Hacettepe ve Ankara Üniversitesi öğrencilerine polis müdahale etti. Kampüse geri giren öğrenciler, dışardan gaz ve tazyikli su sıkan polise taşlarla karşılık verdi, çatışma 1.5 saat kadar sürdü. ODTÜ’lülere polis şiddetini protesto için akşam Öğrenci Kolektifleri, Emek Gençliği, TKP’li Öğrenciler, Gençlik Muhalefeti ve Genç-Sen’in çağrısıyla Galatasaray’da toplanan kitle Taksim’e yürüyüp basın açıklaması yaptı.
2017- İzmir Adliyesi yakınlarında patlama meydana geldi. Saldırıda bir polis memuru Fethi Sekin ile bir adliye çalışanı yaşamını yitirdi, saldırıyı düzenleyenlerden 2 kişi de öldürüldü.
2018- Gazeteci ve mimar Aydın Boysan organ yetmezliği sonucu 97 yaşında; canlandırdığı “Mahmut Hoca” ve “Yaşar Usta” karakterleriyle Türk izleyicisinin hafızasında yer edinen sinema sanatçısı Münir Özkul, 93 yaşında vefat etti .