Belleğimizde: 8 Mart

1512- İstanbul’da Yeniçeriler, saray önünde toplanıp Şehzade Selim’in saltanatını istediler. Ayaklanma, Osmanlı tarihinde Şehzade Selim Olayı olarak geçti.
1857- 40.000 Kadın işçi, ABD’nin New York kentinde, bir dokuma fabrikasında greve başladı. Sadece “daha iyi çalışma koşulları” istiyorlardı. Polisin fabrikaya kilitlediği kadın işçilerden 129’u, içeride çıkan yangında can verdi.
1867- İstanbul’da Filip Efendi’nin yayınladığı Muhbir Gazetesi kapatıldı.
1906 – Moro Krateri Katliamı: ABD askerleri Filipinler’de bir kraterde saklanan silahsız 600’den fazla erkek, kadın ve çocuğu öldürdü.
1910 – Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı’nda, Clara Zetkin’in önerisiyle, 8 Mart “Dünya Kadınlar Günü” olarak ilan edildi. 1921’de Moskova’daki Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansı’nda 8 Mart “Dünya Emekçi Kadınlar Günü” ilan edildi. Birleşmiş Milletler de 1977’de 8 Mart’ı “Dünya Kadınlar Günü” olarak kabul etti.
1917 – II. Nikolay’ın tahttan inmesine sebep olacak Petrograd ayaklanması başladı. Rusya’da kadın işçilerin Petrograd’daki 8 Mart yürüyüşüne grevlerdeki öfkeli kalabalıklar destek verdi, “Şubat Devrimi” hızlandı.
1919- Damat Ferit Paşa, Osmanlı’daki bütün uyrukların her türlü haklarına saygı gösterilmesi ve hepsinin eşit olarak korunması gerektiğine dair bir genelde yayınladı.
1921 – İspanya başbakanı Eduardo Dato, Madrid’de parlamento binasından çıkarken Katalan militanlarca öldürüldü.
1921- İngilizler, İstanbul’un Üsküdar ilçesine bağlı Dudullu Nahiyesinde, aralarında Dr. Binbaşı Mustafa Bey’in de bulunduğu dört kişiyi kurşuna dizdiler.
1931 – Kubilay Olayı’ndan sonra Menemen’de uygulanan sıkıyönetim kaldırıldı.
1935 – TBMM 5. dönem seçimlerinde kadınlar ilk kez oy kulandı.
1942 – II. Dünya Savaşı: Hollanda, Java adasında Japonlara teslim oldu.
1943 – İsmet İnönü 7. TBMM’yi açtı ve yeniden cumhurbaşkanı seçildi. Şükrü Saraçoğlu hükümeti kurmakla yeniden görevlendirildi.
1944- Romancı Hüseyin Rahmi Gürpınar Heybeliada’daki evinde zatürreeden öldü. Romanlarında , Tanzimat’tan Cumhuriyet sonrasına kadar, toplumsal değişimi İstanbul’un gündelik yaşamını temel alarak işleyen Gürpınar her sınıftan, her yaştan, her cinsten kişilerin farklı davranış, düşünce ve duyuş durumlarını sergiledi. En çok gülünçlüklere, zaaflara, sosyal dengesizliklere dikkat çekti.
1948- Kendi bulduğu hastalığa adı verilerek dünya tıp literatürüne geçen, deri ve zührevi hastalıkları uzmanı Ordinaryüs Profesör Hulusi Behçet İstanbul’da öldü. Göz bozuklukları, ağızda yinelenen yaralar ve cinsiyet organları çevrelerinde yaralardan oluşan hastalığın kendine özgü bir virüsten kaynaklandığını saptayan Dr. Hulusi Behçet’in bu buluşu,1947 yılında Cenevre’de toplanan Uluslararası Tıp Kongresi’nde hastalığa “Morbus Behçet” yada “Behçet Sendromu” adı verilerek tıp tarihine geçti.
1954 – Devletin siyasal prestijine ve mali gücüne zarar getirdiğine karar verilen ya da kişilerin özel hayatına tecavüz eden yazılar yazan gazetecilere ağır cezalar öngören Basın Kanunu TBMM’den geçti.
1955 – Liselerde okutulması Milli Eğitim Bakanlığı’nca kabul edilen bir ders kitabında komünizm propagandası yapılmak istendiği iddiasıyla soruşturma başlatıldı. Astronomi adlı ders kitabında Stalin ve Lenin’in resimlerinin yer aldığı ve bu resimlerin öğrencinin dikkatini çeksin diye bir meteor resminin ortasına yerleştirildiği iddia edildi. Konunun Ankara’daki ilgili makamlara bildirildiği ve kitabın toplattırılacağı belirtildi. Yapılan ilk soruşturmada, kitabın halen matematik öğretmenliği yapan bir öğretmen tarafından yazıldığı anlaşıldı.
1956- İzmir’de Demokrat Parti tarafından düzenlenen mitingde konuşan Başbakan Menderes, basını eleştiren bir konuşma yaptı. “Bu gazeteler demokrasi devriminin matbuatı olmak vasfına sahip değildir” dedi. Basını gerçekleri değiştirmek ve DP iktidarını alaşağı etmeyi düşünmekle suçladı.
1957- Siyasal Bilgiler Fakültesi eski dekanı Turhan Feyzioğlu, Türk Hukuk Kurumu’ndaki konferansında “Meşrutiyeti takip eden birkaç yıl ve Demokrat Parti iktidarının ilk yılları hariç, basın hürriyete hasret kalmıştır.” dedi.
1963 – Suriye’de, bir darbe sonucu Baasçılar ve Nasırcılar iktidarı ele geçirdi. Baasçı subaylar, şubat ayında, Irak’ta da yönetimi ele geçirmiş ve Başbakan Kasım öldürülmüştü.
1965 – Vietnam Savaşı: 3500 ABD Deniz Piyade askeri Güney Vietnam’ın Da Nang sahiline çıkarma yaptı.
1966 – Adalet Partisi Aydın Milletvekili Reşat Özarda, Sanayi Bakanı Mehmet Turgut hakkında Meclis soruşturması istemişti. Özarda, Başbakan Demirel’in Türkiye temsilcisi olduğu Morrison firmasına, gümrüksüz ithal edilen Ereğli Demir Çelik Fabrikaları’nın mallarının ve araçlarının verildiğini iddia ediyordu. Bu soruşturma isteği üzerine AP Milletvekili Reşat Özarda partisinden ihraç edildi.
1969- Barbaros Durağı’nda otobüs beklerken kurşunlanan Yıldız DMMA‘nın devrimci öğrencisi Mehmet Sevinçbüyük (25) hayatını kaybetti, biri ağır 2 öğrenci yaralandı.
1971- THKO bildirisinde şart koşulan fidye ve diğer talepler karşılanmadı; rehin tutulan ABD’li 4 asker tanınan 36 saatlik mühletin bitiminden 66 saat sonra gece serbest bırakıldı.
– Sivas’a bağlı Yıldızeli’nde TİP ilçe sekreteri öldürüldü.
– ABD Büyükelçisi Komer’in arabasını yaktıkları iddiasıyla yargılanan, aralarında Halil Çelimli, Tuncay Çelen, İrfan Uçar, Yusuf Aslan ve İbrahim Seven’in de bulunduğu 12 öğrenci 6’şar ay hapis, 75’er TL para cezasına çarptırıldı.
1975 – İstanbul’da Osmanbey’deki Dostlar Tiyatrosu’nda İlerici Kadınlar Derneği (İKD) ‘nin kuruluş çalışmasını yürüten kadınların girişimiyle ilk kez kamuya açık bir kutlama düzenlendi. 400-500 kadının katıldığı toplantıda, Kadınlar Günü’nün anlam ve önemi üzerine konuşmalar yapıldı, şiirler okundu. Aynı yıl Ankara’da da kutlama yapıldı.
– TRT Genel Müdürlüğü, CHP ve Demokratik Parti’nin başvurusu üzerine, bu partilere de Başbakan Demirel’le TV’de yapılan söyleşi kadar süre tanınmasını kararlaştırdı.
– Türk-İş seçimde demokratik rejimi benimseyen partilere destek verecek. Türk-İş Yönetim Kurulu’nun toplantısında konuşan Halil Tunç “Demokratik rejimi benimseyen partileri destekleyeceğiz” dedi.
1976- İlerici Kadınlar Derneği (İKD) Türkiye’de ilk kez kutlanacak olan “Dünya Emekçi Kadınlar Günü” vesilesiyle yazılı bir açıklama yaptı.
– Revirde 1 hafta yattıktan sonra ölen Vefa Lisesi parasız yatılı 1.sınıf öğrencisi için arkadaşları yürüdü.
1978- Cumhurbaşkanı Korütürk, İsmail Cem’in TRT genel müdürlüğüne atanmasının sakıncalı bulduğunu hükümete bildirdi.
1979- Dünya Emekçi Kadınlar Günü nedeniyle İlerici Kadınlar Derneği’nin (İKD) İstanbul Spor ve Sergi Sarayı’nda düzenlediği şölene Sovyetler Birliği, Yunanistan, Bulgaristan ve Kıbrıs’tan temsilciler de katıldı.
Tahran’da 15 bin kadın Humeyni rejiminin getirdiği çarşaf giyme zorunluluğunu protesto etti.
– İngiliz Genelkurmay Başkanı’nın davetlisi olarak İngiltere’de bulunan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren kendisine yöneltilen bir soru üzerine, Türk polis ve jandarmasının görev ve yetkilerini belirleyen yasal düzenlemelerin yetersiz olduğunu ve ilgililer tarafından gözden geçirilmesi gerektiğini söyledi.
1980- Türkiye’nin önde gelen felsefecilerinden Nusret Hızır İstanbul’da öldü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın Yüksek Okulu, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nde felsefe ve mantık dersleri verdi. Ölümünden sonra derlenen yazıları “Bilimin Işığında Felsefe” ve “Geride Kalanlar” adıyla basıldı.
1981- İstanbul’da “işsiz-ikameti belli olmayan” 57 kişi daha trenle memleketine gönderildi
1984 – 8 ilde olağanüstü hal uygulanması ile ilgili “Olağanüstü Hal Yönetmeliği” Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
– Yunanistan Türk savaş gemilerinin bir Yunan Destroyerine ateş açtığı iddiası ile Ankara’daki büyükelçisini geri çağırdı. Gelişmeler üzerine Türkiye de Atina büyükelçisine ülkeye dönme talimatı verdi.
1985 – Beyrut’ta bir caminin önünde patlayan bomba, 85 kişinin ölümüne 175 kişinin yaralanmasına yol açtı.
1986- Kadınlara yönelik her türlü ayrımcılığın önlenmesi için TBMM’ye başvuran dilekçeci kadınlara 750 kişi daha katıldı ve toplam sayı 3.500’ü aştı. İmza kampanyası 3 ay sürecek.
1987 – Kadın Çevresi Yayıncılığın çıkarttığı Feminist dergisi yayına başladı. Sahibi ve yazı işleri müdürlüğünü Handan Koç’un yaptığı derginin başlıca yazarları Ayşe Düzkan, Handan Koç, Minu, Defne, Filiz k., Serpil, Gül, Sabahnur, Vildan, Stella Ovadis idi. Dergi, Mart 1990’da yayın hayatına son verdi.
1988 – Yeni Gündem dergisi yazı işleri müdürü 7,5 yıl hapse mahkum oldu.
– Ali Özgentürk’ün “Su da Yanar” filmi Gaziantep ve Bursa’dan sonra İstanbul’da da yasaklandı, video kasetleri toplatıldı.
– İstanbul Üniversitesi öğrencileri 8 Mart’ı anma etkinliğini Merkez kampüs bahçesinde yaptılar.
1989- 2 bine yakın öğrenci üniversitelerde örgütlenme hakkının engellenmesine karşı Çapa Tıp Fakültesi önünden Şehremini’ye kadar korsan yürüyüş yaptı.
1990- Cevizli Tekel Fabrikası’nda ilk kez yemekhanede 8 Mart anması yapıldı.
1991 – SEKA işçisinin 8 ay 8 gün süren toplu sözleşme bekleyişi sona erdi. Selüloz-İş ve SEKA Genel Müdürlüğü arasında imzalanan anlaşmaya göre, 10 bin işçinin ücretlerinde ortalama yüzde 170 artış sağlandı. SEKA’da 542 bin lira aylık alan işçinin birinci yılın ilk altı ayında 1 milyon 200 bin, ikinci altı ayında 1 milyon 690 bin lira maaş alacak.
1992 – Dünya Kadınlar Günü nedeniyle İstanbul ve Adana’da düzenlenen kutlama yürüyüşlerine polis müdahale etti, bazı kadınlar dövüldü, iki kadın yaralandı, 8 kadın gözaltına alındı. AKM önünde bildiri okuduktan sonra İstiklal’e yürüyen 60 kadın polislerce sopalarla dövüldü.
– İstanbul Cumhuriyet Savcılığı özel TV’lerdeki “müstehcen” yayınları takibe aldı.
1996- İHD, Ocak’ta 3.013 kişinin gözaltına alındığını, 28 kişinin gözaltında, 18 kişinin faili meçhul saldırılarda öldürüldüğünü açıkladı.
– ÖDP’li avukatlar, Mehmet Ağar’ın Adalet Bakanlığı’na getirilmesine karşı İstanbul Adliyesi önündeydi.
– Gazi Mahallesi’nde 8 Mart nedeniyle düzenlenen “halk şenliği”ne birçok müzik topluluğu ve sanatçı katıldı.
– Lefkoşa-İstanbul seferini yapan KKTC’ye ait bir yolcu uçağı kaçırılarak önce Sofya’ya ardından da Münih’e indirildi. Uçağı kaçıran kişinin İngiltere’deki sevgilisinin yanına gitmek isteyen Ramazan Aydın isimli bir Türk vatandaşı olduğu anlaşıldı. Uçaktaki yolcu ve mürettebatı serbest bırakan Aydın, Alman polisi tarafından tutuklandı.
1997- Gazi Mahallesi’nde 12 Mart 1995’de öldürülenler olay yerlerinde, Gazi Mezarlığı’nda ve Cemevi’nde anıldı.
– Vehbi Koç’un çalınan naaşı, Zincirlikuyu Mezarlığı’nda boş bir mezarda bulundu ve çalanlar yakalandı. Koç’un naaşı, 10 Ocak’ta ikinci kez toprağa verildi.
1998 – Karşıyaka Müftüsü Nadir Kuru’nun, İzmir’de Dr. Tibet Kızılcan’ın cenaze namazını kıldırırken İsteyen hanımlar namaza gelebilir sözleri üzerine kadınlar, erkeklerle saf tutarak cenaze namazı kıldı.
– Kadıköy’de 8 Mart anmasına izin verilmeyen “Özgürlük Örgütlü Güçte Platformu” üyeleri Beyoğlu’nda polisle çatıştı.
1999 –Tokat/ Bağderesi köyünde kolluk güçleriyle çatışmaya giren TİKKO üyesi oldukları açıklanan Ayfer Celep (1971 Amasya – Taşova), Münire Sağdıç (1973 Erzincan – Çayırlı) ve Kemal Tutuş (1979/ 1980 Tokat – Almus) öldürüldü.
2000 – 30 yılı aşkın siyasi geçmişinde ilk kez Necmettin Erbakan’a karşı bayrak açılarak, FP’ye genel başkan adayı çıkarıldı. Kayseri Milletvekili Abdullah Gül, adaylığını ilan etti.
– İşkenceyle suçlanan polisleri beraat ettiren, bozmaya karşı beraatta direnen, ancak bu kararı da Yargıtay tarafından bozulan Manisa Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı Mehmet Yılmaz, işkenceyi ortaya çıkaran CHP Manisa Milletvekili Sabri Ergül’e dava açtı.
– Şair-yazar Yılmaz Odabaşı, 1997’de DGM’deki duruşmasında “mahkeme heyetine hakaret ettiği” ve “duruşma düzenini bozduğu” gerekçeleriyle çarptırıldığı 7 aylık hapis cezasını çekmek üzere Tekirdağ/ Saray Cezaevi’ne konuldu.
2002 – F tipi cezaevlerine karşı sürdürülen ölüm orucu eyleminde, DHKP-C davasından hükümlü Yusuf Kutlu, ölüm orucunun 279.gününde yaşamını yitirdi.
– Makedonya parlamentosu, Arnavut gerillalara af getiren yasayı kabul etti. Arnavut gerillaların komutanlarından Hajrulla Misini kararı barış yönünde önemli bir adım olduğunu, artık gerillaların dağdan inip, yeniden sivil hayata geçeceklerini söyledi.
– Kıbrıs Rum Hükümeti 18-40 yaşlarındaki kadınların gönüllülük esasına göre orduda görev yapmalarını sağlayan yasa tasarısı sundu. Bazı milliyetçi Rum kadın kuruluşları kadınların da erkekler gibi 26 ay askerlik yapmalarını talep etmişti.
2003 – ABD ve Britanya’nın Irak’ın “nükleer silah planları”na dair kanıtlarının düzmece olduğu ortaya çıktı. Uluslararası Atom Enerji Kurumu (IAEA) Başkanı Muhammed el-Baraday, en gelişmiş dedektörlerle yapılan incelemelere göre, Irak’ta yasaklanmış hiç bir silah veya malzeme olmadığını belirtti.
– Şişli Abide-i Hürriyet’te toplanan binlerce kadın 8 Mart anmasında savaşa karşı olduklarını vurguladı.
– Recep Tayyip Erdoğan, Siirt’te yapılan yenileme seçimlerinde milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. Seçiminde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) oyların yüzde 85’ini aldı; DEHAP’ın boykotu nedeniyle katılım yüzde 62 oranında kaldı.
– İsrail, Gazze’ye yaptığı füze saldırısıyla Hamas’ın askeri kanadı İzzettin el Kasım Tugayları’nın beyni İbrahim el-Makadma ve üç korumasını taşıyan otomobili vurdu; el-Makadma ve korumaları öldü.
2004 – TKP (ML) davasından 1995-1998 yılları arasında cezaevinde kalan İmam Boztaş (1955-Mazgirt), köyünde akşam evine gelen kar maskeli ve ellerinde uzun namlulu silah bulunan kimliği belirsiz 2 kişi tarafından taranarak öldürüldü. Köye 2 kilometre mesafede bulunan Bulgurcular Karakolu yetkililerinin cinayetten 3 saat sonra olay yerine geldiği kaydedildi.
– Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Yönetmeliğinin gizliliğini kaldıran yasanın ardından hazırlanan yeni yönetmelik de yürürlüğe girdi. MGK Genel Sekreterliği, yönetmelikte, başbakana bağlı bir kuruluş olarak tanımlandı.
– Ortadoğu ülkesi Umman’da ilk kez bir kadın bakan atandı. Umman Sultanı Kabus, Rayva bin Suud El-Buseydi’yi Yüksek Eğitim Bakanlığı’na getirdi.
2005- Çeçenya’nın seçilmiş devlet başkanı ve direniş lideri Aslan Mashadov, Rus istihbarat servisi FBS tarafından özel operasyonla öldürüldü.
– Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta Hizbullah Partsi’nin çağrısıyla milyona yakın Suriye yanlısı yürüyüş yaptı.
2006 – Papa II. Jean Paul’e yönelik suikast girişimi nedeniyle İtalya’da 24 yıl cezaevinde kaldıktan sonra 14 Haziran 2000’de Türkiye’ye iade edilen, gazeteci-yazar Abdi İpekçi’nin öldürülmesi ve gasp suçundan Kartal H Tipi Cezaevi’nde bulunan hükümlü Mehmet Ali Ağca’nın, Cezaevi Müdürlüğünün cezasını tamamladığı yönündeki yazısı üzerine Kartal Ağır Ceza Mahkemesince tahliyesine karar verildi.
– Ankara’da 8 Mart için yürüyenler “Barış” isteyen 8.000 imzalı 1 dilekçeyi ABD Büyükelçiliği’ne bıraktı.
– Endonezya’nın Açe bölgesi halkı Amerikan petrol şirketi Exxon’a ABD’de dava açma hakkını kazandı. Açe’li köylüler 2001’de Exxon’a çalışan güvenlik güçlerinin işkence, tecavüz, kötü muamele yapmasından şikayetçi olmuşlardı. Beş yıl sonra Amerikalı bir yargıç, davanın görülmesine karar verdi.
– Hollanda’da yerel seçimleri ana muhalefetteki İşçi Partisi (PvdA) ve Sosyalist Parti (SP) kazandı.
2007- Arjantin’de darbe sonrası cunta yönetiminin son başkanı Reynaldo Bignone, diktatörlük yıllarında toplama kampı olarak kullanılan ‘Campo de Mayo’ askeri üssünde tutuklandı.
2008- Türkiye İşçi Partisi’nin kurucularından ve eski milletvekili, 70’lerde öncesi DİSK eski danışmanı, ’80 sonrası SBP- BSP Genel Başkanı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi eski öğretim üyesi Sadun Aren öldü.
2010- Diyarbakır’ın Sur İlçe Belediyesi, kadının erkek egemen sisteme başkaldırışını sembolize eden ”Edi Bese” adlı kadın heykelinin açılışını yaptı.
– İzmir’de TARİŞ İplik Fabrikası’nın tasfiyesi ile işten çıkarılan yaklaşık 600 işçinin eylemleri sürüyor.
– 82 yıllık Oscar tarihinde En İyi Yönetmen Ödülü ilk kez bir kadına, “The Hurt Locker” (Ölümcül Tuzak) filminin yönetmeni Kathryn Bigelow’a verildi.
2012- Kadına şiddet uygulayan kişilere elektronik kelepçe veya bileklik takılmasına imkan sağlayan Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine İlişkin Kanun Tasarısı, TBMM Genel Kurulunda yasalaştı.
– CHP İstanbul İl ve İlçe gençlik örgütleri Sivas Davası’nın 13 Mart’ta zamanaşımına girecek olmasını Taksim’den Galatasaray’a meşaleli yürüyüşle protesto etti.
2014- İstanbul’da 8 Mart anmasında Taksim’e çıkmak isteyen kadınlara polis biber gazı ile müdahale etti.
– Abdullah Cömert doğum gününde gaz fişeğiyle vurulduğu yerde ve Armutlu mezarlığında yürüyüşle anıldı. Hatice Cömert, oğlu Abdullah Cömert’in doğum gününde anısına fidan dikti.
2017- Guatemala’da bir yetiştirme yurdunda çıkan yangında 13 ila 17 yaşlarındaki 40 kız çocuk hayatını kaybetti.
– İsrail’de ezanın 23.00 ila 07.00 saatlerinde hoparlörle okunmasının yasaklanmasına ilişkin kanun tasarısı mecliste (Knesset) yapılan ilk oylamada kabul edildi.
2018- Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat’ın yaptırdığı burçların 94 yıldır yeri bilinmeyen kitabesi, Antalya Kaleiçi’nde bir evin duvarında bulundu.